Przygody Pilsztynowej natury miłosnej

Przypadków polskiej doktorki i okulistki część II
W drugiej części tekstu przyjrzymy się mężczyznom w życiu naszej podróżniczki. Zobaczymy, kim byli (i ilu ich było), czym szczególnym się cechowali i jak sprytnie owijali sobie Pilsztynową wokół palca. Przy okazji: przyszło mi do głowy, że w poprzednim tekście brakowało bezpośrednich cytatów z dzieła, zamierzam więc brak ten nadrobić. I ostatnia sprawa: pojawi się jeszcze część trzecia, poświęcona samej kulturze odwiedzanych przez lekarkę krajów. 



Przygody Pilsztynowej natury miłosnej

Nie miała szczęścia do mężczyzn, choć ślub brała (przynajmniej) dwukrotnie. Pierwszy mąż, Halpir, był od niej dużo starszy, wyznawał inną religię, a pożycie nie układało się najlepiej z powodu wielkich różnic między małżonkami. Odegrał jednak ważną rolę w życiu młodej żony, gdyż mnie zostawił pajzana doktora, aby mnie przyuczył doktorstwa i zostawił mnie księgi doktorskie (...), herbarz i innych książek. I mnie ten doktor (...) nauczył wyśmienicie recepta, perskrypcje po łacinie pisać ze znakami doktorskimi i zioła mało nie wszystkie, co wchodzą do lekarstw po łacinie, i co można było z dobrych perskryp[cji] naróżne defekta dał mnie (...) I zmarł Halpir po kilku latach na bliżej nieokreśloną chorobę, pozostawiając po sobie córkę Konstancję. Wychowywała się ona na dworze Ludwiki Potockiej, by w końcu wyjść za mąż za niejakiego Antoniego Ostrowskiego.

Kolejnym adoratorem pani (wówczas) Halpirowej był Józef Rakoczy, awanturnik rodem z Siedmiogrodu, syn księcia Franciszka II (znanego z podnoszenia rebelii przeciw cesarzom habsburskim). Ten z kolei nie był naszej lekarce równy stanem, ponadto prowadził się źle, dlatego też kobieta odrzuciła jego zaloty. Książę postanowił się wówczas zemścić i oskarżyć ją o zdradę i szpiegostwo, a doktorkę od niechybnej śmierci uratował przypadek: otóż w Ruszczuku (dzisiejsze Ruse w Bułgarii), gdzie się znajdowała, zachorował ciężko syn podskarbiego dworu osmańskiego. Jego ojciec usłyszał o "dobrej doktorce", która mogłaby pomóc i po udanej kuracji wstawił się za nią.

Drugim mężem lekarki został wykupiony przez nią z niewoli tureckiej Austriak, oficer Józef Fortunat pochodzący z miasta Pichelstein w Karyntii (nazwę tę nieznająca dobrze pisowni niemieckiej autorka przekształciła na "Pilsztyn"). Był człekiem rozumnym, dobrej edukacji, był w szkołach rzymskich, w (...) wiedeńskich i na to miał dyploma z pieczęciami. Trzeźwy, posłuszny, cichy i pobożny mnie się pokazał. Widać, że dla naszej pani najważniejsze było wykształcenie, a także wstrzemięźliwość od alkoholu (temat ten wraca na kolejnych kartach dzieła). Niestety, miłe złego początki. Jego postępowanie po ślubie małżonka określiła krótko: jak się ożenił, tak się odmienił. Dał się poznać głównie jako człowiek łasy na pieniądze żony, rozrzutny i nieodpowiedzialny. Regina Salomea urodziła mu dwóch synów: Franciszka Ksawerego i Stanisława (ten drugi zrobił później karierę posła polskiego do Turków). Gdy Józef w swoim marnotrawstwie i jawnej niechęci do ślubnej przebrał miarę (także biorąc sobie kochanki), ta w końcu zostawiła go. Skoro jednak zwracał się do żony w ten sposób - poradzę ci, moja żono, wszystkich bied i niedostatków razem się zbędziesz. Kup sobie za trzy grosze arszeniku i otruj się, to ani połogu, ani mamki nie trzeba (sic!) - to trudno, żeby takie małżeństwo przetrwało. 

Zaczął się najbardziej chyba nieszczęśliwy okres w jej życiu, związała się bowiem z niejakim "amoratem" (czyli ukochanym, nie dane nam poznać jego nazwiska), który, podobnie jak Pilsztyn, szybko okazał się nie tym, kogo udawał. Zajmował się on przede wszystkim wyciąganiem ogromnych sum pieniędzy od Pilsztynowej, która niejednokrotnie sama mu je wręczała z niewiarygodnym wprost zaślepieniem. Rozkręcane w ten sposób "interesy" zawsze kończyły się kompletną klapą, szczególnie że najprzód źrebię komu [sprzedał] za kilka złotych, a przede mną mówił, że wilcy zjedli.  Przygody z "amoratem" utwierdzają nas w przekonaniu o autentyczności zawartych w pamiętniku wiadomości (przefiltrowanych przez czasami słabo orientujący się w różnych zawiłościach np. politycznych umysł autorki). Gdyby bowiem chciała coś zataić lub przeinaczyć, uczyniłaby to przede wszystkim z opisem relacji z chciwym i bezczelnym awanturnikiem, który w pewnych szczegółach jest wprost ośmieszający. Dotyczy to zwłaszcza historii związanej z Franciszkiem Pilsztynem, starszym synem Reginy, który zmarł wskutek zaniechania opieki nad nim przez "amorata": dziecię zamykał do ciemnego sklepu przez trzy miesiące i zapominał o nim, że mu czasem we trzy dni ledwie chleba dawał i tak to dziecię na gołej ziemi leżało, przestraszyło się, spuchło i z tego umarło. 

Co jeszcze ciekawsze, wydarzenie to wcale nie spowodowało ustania stosunków między parą.

Koniec końców znajomość ta zakończyła się pomyślnie (pan zniknął z życia pani, gdy stracił jeszcze więcej pieniędzy), a doktórka - spotkała kolejnego podobnego jegomościa, określonego tajemniczymi inicjałami I. M. C. Z. Ostatecznie jednak i od niego zdołała się uwolnić. Pozostaje nam tylko jedno ale - nie sposób ustalić, dlaczego pod dedykacją dla hetmanowej Ludwiki Potockiej lekarka podpisała się jako Makowska. Być może zawarła kolejny związek małżeński (ale przecież z Pilsztynem się nie rozeszła, przynajmniej oficjalnie nic o tym nie wiemy; umarł? jeśli tak, to kiedy?), o innych powodach trudno nawet spekulować.

Literatura: jak powyżej; wszystkie cytaty za pamiętnikiem Pilsztynowej z podanego wydania.